“In de beperking toont zich de meester”. Deze wijsheid flappen we er gedachteloos uit in vergaderingen en raadgevingen, maar waar komt ze vandaan en wat betekent ze precies? Wel, dat kom je te weten als je op je rondje Singelpark stilstaat bij het sonnet “Natuur en kunst” dat in de Veerstraat aan de muur is aangebracht. Het is van de grote Duitse dichter Goethe.
Natuur en kunst, de relatie tussen die twee is oud. Kunstenaars hebben zich altijd door de natuur laten inspireren en haar willen nabootsen of overtreffen. De naam van de Amsterdamse dierentuin Artis is een afkorting van “Natura Artis Magistra”: de natuur is de leermeesteres van de kunst. Het motto van de Leidse kunstvereniging ARS is: “Ars Aemula Naturae”: kunst is de rivale van de natuur.
In zijn gedicht schrijft Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832) over de spanning tussen natuur en kunst. Muurgedichten.nl zegt in de toelichting: “Voor Goethe was natuur de oervorm, dat wat de mens uit zichzelf voortbrengt, zonder zich aan regels te houden: het vrije. Kunst krijgt dan automatisch de betekenis van het kunstmatige, alles wat zich aan bepaalde regels houdt: het gebondene.”
In de woorden van Goethe: “Wer Großes will, muß sich zusammenraffen: In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister, Und das Gesetz nur kann uns Freiheit geben.” Goethe lijkt daarbij dus te willen aangeven waarin een volleerd vakman zich onderscheidt van een gezel, een leerling. Dat “sich zusammenraffen” bekt lekker, maar is moeilijk in het Nederlands te vertalen. Iets als: zich vermannen, moed verzamelen, ‘pull yourself together’.
In de vertaling van Arie Sonneveld klinken die drie regels als volgt: “Wie hoge dingen wil, moet zich bedwingen; In de beperking toont zich pas de meester, En slechts de wet kan ons de vrijheid geven.”
Het studentengezelschap Faust, onderdeel van studentenvereniging Augustinus, schonk in september 2014 het muurgedicht in de Veerstraat aan de stad Leiden. Laat “Faust” nou de titel van Goethe’s meesterwerk zijn over een geleerde die een pact sluit met de duivel.
Voor wie niet weet waar de Veerstraat precies is: deze loopt tussen de Hogewoerd/Plantage en Utrechtse Veer/de Hapynionbrug. Het sonnet valt niet op als je vanaf de Hogewoerd de straat inloopt, maar vanaf Utrechtse Veer springt het wel in het oog. Met Café Plantage op de hoek is het een schilderachtige, groene straat. Het natuurgedicht van Goethe is er op zijn plaats. Hij bestudeerde zijn leven lang de aard en de werking van kleuren. In zijn Kleurenleer kwalificeert hij groen als “nuttig”.
Het is altijd interessant om te weten wat de herkomst van gevleugelde uitdrukkingen is. Wie realiseert zich bijvoorbeeld dat het veelgeciteerde “Maar tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren” afkomstig is uit een gedicht van Willem Elsschot over een man die droomt over het vermoorden van zijn vrouw? Dan is “Natuur en kunst” een vrolijker thema. Natuur en kunst, het zou zomaar het handelsmerk van het Singelpark kunnen heten
(foto’s Louis Smit)
