Verkoeling en vergroening in het Singelpark: zes kilometer lang je neus achternalopen in de natuur

Artikel en foto’s door Béatrice Bensdorp.

Als we niks doen, wordt Leiden in de toekomst onaangenaam om in te wonen. Meer groen in de stad kan verkoelingen bieden aan de stedelingen die daar zo naar snakken. Het vernieuwde Singelpark geeft hen toegang tot de voor alsnog beperkte hoeveelheid natuur in de stad. Kan het park deze broodnodige verkoeling bieden?

Waar mensen de thermostaat nu het liefst zo hoog mogelijk zetten, worden de hoge temperaturen in de warmere seizoenen een steeds groter probleem. “Het wordt onaangenaam om in de stad te wonen”, vertelt planoloog Mendel Giezen. Zo zijn steden in de zomer regelmatiger vijf tot acht graden warmer dan de omliggende landelijke omgeving. Vertrekken uit een stad is voor veel bewoners alleen niet mogelijk, verkoeling moet dus binnen de stadsmuren gevonden worden.

De onaangename temperatuurstijgingen zijn het gevolg van klimaatverandering, waardoor warmterecord na warmterecord wordt gebroken. Voor grote steden is het daarom belangrijk om nog meer na te denken over verkoeling én vergroening.

Het groener maken van een stad zorgt volgens Giezen op twee manieren voor verkoeling. Hij benoemt het proces van evapotranspiratie. Dit houdt in dat planten zweten, waarna verdamping van dit vocht volgt. Door deze verdamping koelt de lucht af.waarna verdamping volgt. Door de verdamping van het vocht, koelt de lucht af. “Een tweede manier van afkoeling”, gaat Giezen verder, “komt van de schaduw van bomen. De schaduw is een stuk koeler dan de zon. Meer bomen geven dus meer plek om toch op een aangename manier buiten te zijn.”

Vertoeven in de schaduw

Op een warme zomerdag in 2000 was dat voor Jeroen Maters, medeoprichter van het Stadslab Leiden en de Stichting Vrienden van het Singelpark, de reden om de buitenlucht op te zoeken. Hij wilde buiten op een koele plek een flesje geven aan zijn pasgeboren dochter. “Het was hartstikke heet en ik wilde lekker naar buiten toe. Toen dacht ik, ‘waar kan ik buiten eigenlijk zitten?’” Het door hondendrollen gevulde Huigpark, waar de loslopende pitbulls je om de oren vliegen, was voor hem geen optie. 

Hij was op zoek naar een plek waar hij volledig in het groen zijn neus achterna kon lopen. En rustig in de schaduw kon vertoeven met zijn dochter. Deze gedachtes inspireerde Maters om het groen in Leiden toegankelijker te maken. De visie, die hij inmiddels 24 jaar geleden had, escaleerde over de jaren heen tot het Singelpark dat vele Leidenaren nu liefhebben.

De doelen van het Singelpark waren ‘simpel’. Het moest het mooiste, langste en spannendste park van Nederland worden. Bij spannendste lag de nadruk op de biodiversiteit: “het moet een bont park worden, dat recht doet aan de bonte verzameling mensen in Leiden”, vertelt Maters. De inwoners van de Zuid-Hollandse stad moeten dus verbonden worden aan het kleine beetje groen dat de Singel te bieden heeft.

Meer groen

Over de jaren heen is er in het Singelpark nog niet gek veel groen bijgekomen. Meer groen in de binnenstad creëren, is daarom een van de toekomstige doelen van de Stichting Vrienden van het Singelpark, legt Jeroen van Loon uit. Hij is sinds 2023 voorzitter van de Stichting. Extra groen zorgt er namelijk voor dat mensen meer verkoeling kunnen opzoeken. “Ik weet niet of men dit in de gaten heeft. Hoewel iedereen merkt dat er bomen zijn, weet ik niet of ze daar meer voor naar het park komen.”

“Het speelt wel”, voegt Van Loon later toe. Verkoeling is volgens hem één van de vele voordelen van het vergroenen van Leiden, maar zeker niet de enige. “Naast dat de stad verduurzaamt, wordt iedereen gelukkiger, rijker en gezonder van het extra beetje groen.”

Werk aan de winkel 

De Leidenaren die het park wél opzoeken om af te koelen, moeten helaas geduldig zijn. Het Singelpark, is vergeleken met andere parken, een relatief jong park. De net geplante bomen geven daarom op weinig plekken voldoende schaduw. “Dat is één van de leuke dingen van een jong park”, glimlacht Maters, “de bomen blijven maar groeien. Dus het wordt jaar na jaar alleen maar mooier.”

Voor optimale verkoeling zorgt het park dus nog niet. Daarom is er werk aan de winkel om de hoeveelheid grijs rondom het Singelpark om te toveren naar nog meer groen. “Er is bijna altijd wel ruimte om te vergroenen. Je kunt bijvoorbeeld ondergronds parkeren, zodat je boven de grond groen kan hebben”, beschrijft Giezen. Zowel Maters als Van Loon zien toekomst in zo’n idee.

Op de route van het Singelpark ligt de Lammermarkt. Een groot versteend plein waaronder een parkeergarage ligt. Volgens beide heren een knelpunt: “Als je op de hittestresskaarten kijkt, zie je dat dat deel van de stad nog steeds dieprood uitslaat. Vooral door de stenen die er liggen”, aldus Maters. Ofwel een hitte-eiland. Voor de omgeving is een groot plan gemaakt, verkondigt Van Loon. “Er ligt daar nu twintig procent groen en tachtig procent steen. Dat moeten we omdraaien: tachtig procent groen, twintig procent steen.”

Bomen in bakken

Om dit te realiseren zijn er creatieve ideeën nodig. Maters oppert het ‘evenementengras’, maar is hier niet laaiend enthousiast over. Een ander idee komt uit Leeuwarden. Verplaatsbare bomen: “Als de stad op z’n heetst is, zetten we het helemaal vol met bomen in bakken. Ergens half september, als de eerste aggregaten van Homan komen die de eeuwige strijd gaan leveren voor de 3 oktober kermis, zorgen wij dat ze weg zijn. Dan gaan die bakken naar de plekken waar ze uiteindelijk uitgeplant worden rondom de stad”, beschrijft Maters. “Qua verkoeling zou het fantastisch zijn, want het is de grootste plek in de Leidse binnenstad die open is. Dat is de plek voor een bos.”

Of de ontwikkelingen van het Singelpark op het gebied van verkoeling nu al zijn vruchten afwerpt, is voorlopig nog even de vraag. Als de boompjes, bomen worden en dieprode gebieden, minder rood kleuren, is daar meer duidelijk over. Het Singelpark is immers nog niet af, en zal als het aan Van Loon ligt nooit helemaal af zijn. “Meer buiten-, toneel- en muziekkunst. Het staat allemaal op ons verlanglijstje.”

Ondertussen worden vele Leidenaren door het Singelpark geïnspireerd om ook groen naar hun eigen achtertuin of voorgevel te brengen. “Als mensen zich continu door echte planten laten omringen en in zo’n prachtige groene omgeving lopen, gaan ze groen meer waarderen”,aldus Maters.In plaats van het wieden van onkruid en het wegsnoeien van te hoge heggen, krijgen Leidenaren meer oog voor dit beetje groen.

“En als heel veel mensen dat doen, stenen wippen en struiken planten, kan het ook wel echt een substantieel effect hebben”, vertelt Giezen. Zo heeft niet alleen het Singelpark de toekomst van de Leidse temperatuur in de hand. Ook kunnen Leidse bewoners zelf hun steentje bijdragen aan het verwezenlijken van een aangenamere toekomst in hun stad. 

Joris van Bruin:

“Ik heb een winkel hier op de Langegracht en ik heb een hond, dus ik om hier meerdere keren per dag. Ik loop ook wel eens het hele rondje rondom het Singelpark. Het is een mooi initiatief geweest van Leiden, het knapt Leiden weer een stukje op. Ze houden het ook redelijk goed bij. Er zijn wel altijd verbeterpunten, voornamelijk in de zomer, maar dan moet je bij de studenten zijn. Er staan namelijk niet genoeg afvalbakken en als ze vol zitten, wordt het ernaast gegooid.”

Anne Jones:

“In de zomers kom ik hier heel vaak, omdat ik gewicht probeer te verliezen. Ik loop dan zes keer rondom dit stukje park. Altijd met mijn hond, Mr Pippin. Afgelopen zomer had ik op een dag waterijsjes bij me voor de mensen in het park. Iedereen vond het geweldig en kwam een ijsje bij me halen. Ik heb toen dit hele park rondgewandeld om iedereen ijsjes aan te bieden. De goede sfeer heeft me geïnspireerd om hier vaker te wandelen.”

Student Béatrice Bensdorp, Master Journalistiek en Nieuwe Media schreef dit artikel over het vergroenen van de stad. Zij interviewde o.a. voorzitter Jeroen van Loon.